Περί Τέχνης

Ζωγραφική

Η ζωγραφική είναι όρος με τον οποίο εννοείται κατά την παράδοση κάθε δισδιάστατη επιφάνεια, πάνω στην οποία ο άνθρωπος εκφράζεται σχηματίζοντας διάφορα σημεία η παραθέτοντας χρώματα η δημιουργώντας αντιθέσεις φωτεινών και σκοτεινών τόνων με την τεχνική της "νωπογραφίας", της "τέμπερας", της "υδατογραφίας"(ακουαρέλα) κ.α. Εκτός από τις βασικές αυτές τεχνικές έχουν συμπεριληφθεί στη ζωγραφική και άλλες όπως το ψηφιδωτό, η ενθετική, το κολλάζ και οι σύγχρονες σύνθετες τεχνικές με τα καινούρια υλικά. Οι τρόποι αυτοί, χωρίς να εγκαταλείπουν, θεωρητικά τουλάχιστον, το κύριο αίτημα της δισδιάστατης ζωγραφικής επιφάνειας, δημιουργούν εντυπώσεις βάθους και κίνησης που έχουν ψυχολογικό χαρακτήρα και δεν ανταποκρίνονται σε πραγματική τρίτη διάσταση η κίνηση της επιφάνειας.

Ένα στοιχειώδες σχήμα, μια κηλίδα ανοιχτόχρωμη η σκοτεινή, μια απλή παράθεση χρωμάτων, όταν υποδιαιρούν η διακόπτουν μια επιφάνεια, δημιουργούν ένα φανταστικό "πλησίασμα" η μια "οπισθοχώρηση" επιπέδων, δηλαδή μια φανταστική "κίνηση" και ένα εξ' ίσου φανταστικό "βάθος". Αλλά εκτός από αυτή τη λειτουργία της πρόκλησης άμεσων ψυχολογικών ερεθισμάτων, η ζωγραφική μπορεί να μεταδώσει ιδέες φιλοσοφικού, θρησκευτικού, κοινωνικού η πολιτικού περιεχομένου, ανάγοντας τα εκφραστικά της μέσα σε συμβολικές έννοιες κατά κανόνα συμβατικά αποδεκτές.

Η ιστορία της ζωγραφικής ήταν και είναι μια συνεχής διαδοχή, εναλλαγή η συγκερασμός ποικίλων αναζητήσεων, που τείνουν άλλοτε να εξάρουν και άλλοτε να μειώσουν, να συνδυάσουν η να εκμηδενίσουν, πότε τη μια και πότε την άλλη από τις τρείς αξίες της "επιφάνειας", του "βάθους" και της "κίνησης".

Ορισμένες τάσεις αναπτύσσουν τις αναζητήσεις αυτές σε βάρος των ανώτερων εκφραστικών η διδακτικών σκοπών της ζωγραφικής, άλλες ενδιαφέρονται μόνο για τους εκφραστικούς σκοπούς και αγνοούν τις κύριες ζωγραφικές αξίες, ενώ άλλες επιδιώκουν τη σύνθεση των δύο.

Η ζωγραφική των παλαιολιθικών σπηλαίων εκφράζει τις αξίες της επιφάνειας, συνήθως με σημεία η κηλίδες φωτεινές και σκοτεινές, που οφείλονται στις συνθήκες τεχνικής και περιβάλλοντος, καθώς  και στη λατρευτική φύση (κυνηγετική μαγεία) των παραστάσεων. Ανάλογα χαρακτηριστικά εμφανίζει και ένα μεγάλο μέρος της γνωστής αιγυπτιακής ζωγραφικής, με τη διαφορά ότι εκτός από τις δυνάμεις της νατουραλιστικής υποβολής, πολλαπλασιάζονται και τονίζονται οι συμβολικές λειτουργίες των παραστάσεων.

Οι νατουραλιστικοί χαρακτήρες της ζωγραφικής επικρατούν με διαφορές, ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο, στην κρητομυκηναϊκή, στην ελληνική, στην ετρουσκική και στη ρωμαϊκή τέχνη. Ο νατουραλιστικός χαρακτήρας,  αποτελεί επίσης το ουσιαστικό υπόβαθρο της ζωγραφικής σημαντικών ασιατικών πολιτισμών (Ινδία, Κίνα, Ιαπωνία).

Η χριστιανική εποχή τονίζει τις συμβολικές λειτουργίες της ζωγραφικής και δημιουργεί μια καθορισμένη εικονογραφική τυπολογία κυρίως με τη βυζαντινή τέχνη. Στην ισλαμική ζωγραφική εξαίρονται οι συμβολικές και καθαρά διακοσμητικές αξίες της "επιφάνειας".

Το τέλος του Μεσαίωνα συμπίπτει με την επιστροφή στις άμεσες εκφραστικές αξίες του βάθους, της φωτοσκίασης και του χρώματος. Από τον Τζιόττο  ως τον Μπρουνελλέσκι και από τον Γιαν Βαν Άυκ ως τον Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα, συντελείται η ριζικότερη επανάσταση στη ζωγραφική : η ανακάλυψη και αργότερα η αναγωγή σε μαθηματική θεωρία της μεθόδου της προοπτικής απόδοσης του βάθους. Η ζωγραφική της ώριμης Αναγέννησης, του μπαρόκ και του ροκοκό αναπτύσσει την προοπτική θεωρία προς όλες τις κατευθύνσεις, τονίζοντας, συνήθως με τρόπο σκηνογραφικό και ψευδαισθητικό, τις εντυπώσεις του οπτικού και πλαστικού βάθους και της κίνησης.

Η άρνηση της κίνησης ως αυτοσκοπού και της οφθαλμαπάτης και η επάνοδος στην "οπτική" πραγματικότητα της νεοκλασικής, της ρομαντικής και αργότερα της ρεαλιστικής, εμπρεσσιονιστικής και μετεμπρεσσιονιστικής ζωγραφικής, είναι μάλλον μια έξαρση και μια ηθική και ιδεολογική ανάκτηση των αυθεντικών σκοπών του ζωγραφικού νατουραλισμού, παρά μια ριζική αναθεώρηση των βάσεών του. Η αναθεώρηση αυτή αρχίζει να πραγματοποιείται μόνο στα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, με τις πρωτοποριακές έρευνες. Ο εξπρεσσιονισμός, η αφηρημένη τέχνη, ο κυβισμός, ο φουτουρισμός, ντανταϊσμός, ακόμα και η άμορφη ζωγραφική και τα κινήματα της "οπ αρτ" (optical art, δηλαδή , οπτική τέχνη, βασισμένη στις συνέπειες των δυνατοτήτων της όρασης), όλα γενικά τα σύγχρονα ρεύματα έχουν υποβάλει σε ανάλυση, αξιολόγηση, μετατροπές, η οδήγησαν στα έσχατα όριά του, κάθε ζωγραφικό μέσο, όπως εξ' άλλου και όλες τις τεχνικές και τις θεωρίες. Έφτασαν μάλιστα κάποτε στο σημείο να καταστρέψουν και να ξεπεράσουν τα πλαίσια της καθαυτό ζωγραφικής.